Lijst medicijnen waarbij afwijken van de gebruikelijke reden tot voorschrijven het meest zorgen baart

‘Off-label use’ wordt het in het Engels genoemd en in Nederland hebben we er eigenlijk geen woord voor. Het houdt in dat het middel voor ziekte A op de markt gebracht werd en daarvoor ook is goedgekeurd door de geneesmiddelenautoriteiten, maar dat het gebruikt wordt tegen ziekte B. Dat is dan gebaseerd op een klein onderzoekje en artsen die geen andere oplossing meer zien bij een patiënt gaan er gebruik van maken. Dat kan heel goed zijn, maar het is ook vaak helemaal mis, waarbij medicijnen soms vaker worden voorgeschreven voor waar ze niet voor zijn goedgekeurd dan voor waar ze wel voor zijn goedgekeurd. Off-label use is in toenemende mate een probleem in de geneeskunde geworden. Op basis van onderzoek hebben deskundigen in de VS een ijst van 14 medicijnen samengesteld waarbij  men zich extra zorgen maakt over het off-label use (Pharmacotherapy 2008;28:1443). Voor een deel gelden die zelfde zorgen in Nederland ook.

Het gaat vooral om middelen tegen psychiatrische aandoeningen en om eerlijk te zijn liggen de diagnoses in de psychiatrie lang niet altijd even helder. Een gebroken been is een gebroken been en er valt weinig over te discussiëren wat dat precies is, maar in de psychiatrie moet gedrag geduid en geïnterpreteerd worden. Daarover verschillen artsen nog wel eens van mening en modediagnosen zoals bijvoorbeeld bipolaire disorder zorgen voor veel onduidelijkheid. Die bipolaire disorder is dan ook een de vaakst gebruikte reden voor artsen om off-label voor te schrijven.

Om welke medicijnen gaat het dan? Er staan zes antidepressiva op de lijst: sertraline (Zoloft), venlafaxine (Effexor), duloxetine (Cymbalta), bupropion (Zyban, Wellbutrin) en escitalopram (Lexapro). Deze middelen bleken wel erg vaak ook voor bipolaire disorder te worden voorgeschreven Als het zo vaak gebeurt kun je je afvragen of het wel goede geneeskunde is. Er staan drie antipsychotica op de lijst: quetiapine (Seroquel), risperidon (Risperidal) en olanzapine (Zyprexa). Deze middelen worden vaak voorgeschreven bij de behandeling van opwinding (bijvoorbeeld bij mensen met dementie) of depressie. Opnieuw kun je de vraag stellen of dat wel goede geneeskunde is. Voor ouderen met dementie kan het zelfs ronduit riskant zijn. Daarnaast wordt het astmamiddel montelukast (Singulair) vaak voorgeschreven aan mensen met COPD. Dat is vaak eerder een vorm van wanhoopbeleid dan van goed dokterswerk. En het middel epoëtine (Procrit of Epogen) vooral bekend als EPO-doping kan worden voorgeschreven aan mensen met bloedarmoede door nierfalen, maar wordt vaak veel ruimer gebruikt.

Producenten van geneesmiddelen roepen onmiddellijk dat ze off-label gebruik niet bevorderen. Wettelijk mogen ze ook niet. Maar niemand staat de artsenbezoekers in de weg om een kopie van een artikel uit een wetenschappelijk tijdschrift mee te brengen, waarbij bij een kleine groep patiënten zo’n medicijn eens is uitgeprobeerd. Als dat leidt tot grootschalig gebruik dan is er echt wel wat meer degelijk onderzoek nodig. Er moet bijvoorbeeld veel meer duidelijkheid komen welke artsen via zulk off-label gebruik gaan voorschrijven: huisartsen of specialisten. En als er ooit in 1995 eens een klein onderzoekje is geweest waaruit een mogelijk voordeel bleek, dan is het alarmerend dat er nooit een groter vervolgonderzoek was. Je zou regels mogen verwachten om daar goed mee om te gaan.